Od lat istnieją poważne wątpliwości, co do skuteczności Organizacji Narodów Zjednoczonych a wojna rozpoczęta przez Rosję – członka Rady Bezpieczeństwa ujawniła, jak nieskuteczne są organizacje międzynarodowe. Jednak z drugiej strony, ta inwazja stała się sygnałem alarmowym dla Unii Europejskiej, która po pierwszym szoku nadała NATO nowy cel i nowy sens. Finlandia i Szwecja, które są członkami UE od 1995 roku, złożyły wnioski o członkostwo w NATO. W pewnym sensie pokazało to, że bycie członkiem UE nie zapewnia wystarczającego bezpieczeństwa. Mimo tych wszystkich słabości Unia Europejska nadal pozostaje celem dla państw Bałkanów Zachodnich, Ukrainy a nawet Gruzji. Czy i kiedy możliwe jest dalsze rozszerzenie UE?

Rozszerzenie Europy poza jej zachodnioeuropejskie serce nastąpiło w czasie niewątpliwego kryzysu jaki przeżywała Rosja po upadku ZSRR. Zajęta sprawami wewnętrznymi, przetasowaniami politycznymi i konsolidacją władzy, na chwile wypuściła ze swojej orbity wpływów Europę Środkową i Wschodnią.

Ostatnie rozszerzenie UE nastąpiło dziewięć lat temu wraz z przystąpieniem Chorwacji.  Kiedy były przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker objął urząd, jedną z pierwszych rzeczy, które powiedział, było to, że nie będzie rozszerzenia podczas jego kadencji (2014-19). ([1])

Minione lata jak się wydaje przyniosły rozczarowanie wielkim rozszerzeniem UE w 2004 r. i doprowadziły do stosowania surowszych kryteriów wobec nowych kandydatów ze względu na politykę Węgier i Polski oraz do pewnego stopnia w Czech i Słowenii w zakresie praw podstawowych i praworządności.

Od tego czasu wśród wielu starych członków UE, takich jak Francja, Holandia czy niektóre kraje skandynawskie, daje się zauważyć wyraźne zmęczenie jej rozszerzaniem. Przystąpienie do UE kosztuje dużo pieniędzy. W budżecie Unii zarezerwowano 9 mld euro na pomoc przedakcesyjną i stwarza ona niekończące się problemy polityczne.([2])

Na szczycie UE–Bałkany Zachodnie w 2020 r., na początku pandemii Covid-19, przywódcy europejscy zatwierdzili duży pakiet pomocowy dla Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej. UE udzieliła również poparcia akcesji Albanii, Czarnogóry, Kosowa, Serbii, Macedonii Północnej oraz Bośni i Hercegowiny do bloku. Kanclerz Niemiec Angela Merkel powiedziała, że posunięcie to odpowiada “absolutnemu interesowi geostrategicznemu”. Pochwaliła postępy poczynione przez kraje bałkańskie na drodze do UE, ale także zachęciła do “dalszych kroków w kierunku rządów prawa, demokracji i pluralizmu społeczeństwa obywatelskiego”.([3])

Jednak nawet agresywna wojna Rosji przeciwko Ukrainie nie przybliżyła tych krajów do członkostwa. W czerwcu UE przyznała status kandydata Ukrainie i Mołdawii, wywołując rozczarowanie wśród przywódców Bałkanów Zachodnich, gdzie negocjacje akcesyjne utknęły w martwym punkcie.([4])

Dla przypomnienia najwcześniejszy wniosek o członkostwo w UE z tego regionu pochodzi z Macedonii Północnej (marzec 2004 r.). Czarnogóra złożyła wniosek o członkostwo w UE pod koniec 2008 r., Albania i Serbia w 2009 r., a Bośnia i Hercegowina w 2016 r.([5])

Na szczycie z udziałem państw bałkańskich 23 czerwca 2022 r. stanowisko UE było dalekie od oczekiwań tych krajów. 6 grudnia 2022 r., Bałkany Zachodnie i kraje UE spotkały się w Tiranie i udzielono poparcia członkostwu tych krajów w UE, ale ponownie nie ogłoszono nawet przybliżonej daty. Co więcej przywódcy europejscy podkreślili, jak ważne jest kontynuowanie reform, zwłaszcza w dziedzinie praworządności, a zwłaszcza reform związanych z niezawisłością i funkcjonowaniem sądownictwa oraz walką z korupcją i przestępczością zorganizowaną. Krótko mówiąc, powiedzieli, że region nie jest gotowy. ([6])

U podstaw wahań Europy jak się wydaje leży niestabilność Bałkanów Zachodnich, spotęgowana przez słabo ugruntowane instytucje demokratyczne oraz istotne wpływy rosyjskie i tureckie w tym regionie.

Dziś Serbia i Kosowo spierają się o kwestie terytorialne i kulturowe. Podczas gdy Kosowo poczyniło postępy we wdrażaniu rządów prawa i walce z korupcją, napięcia między etnicznymi Serbami a albańską większością utrzymują podział terytorium. Do tego kilku członków UE (Hiszpania, Rumunia, Grecja, Słowacja i Cypr) nawet nie uznaje suwerenności Kosowa.

Z kolei Macedonia w 2019 roku pod naciskiem Grecji zmieniła nazwę na Macedonia Północna. I chociaż Bułgaria zniosła weto w sprawie przystąpienia Macedonii Północnej do UE w czerwcu, to nalega, aby macedoński nie był uznawany za język urzędowy.([7])

W czasie, gdy przywódcy UE walczą z nieliberalnymi rządami na Węgrzech i w Polsce, przyjęcie Serbii pod rządami autokratycznego prezydenta Aleksandara Vučicia wydaje się prawdopodobnie równie niepokojące. Przywódców UE mogą też drażnić prorosyjskie nastroje w Serbii. Odkąd Kreml rozpoczął inwazję na Ukrainę, zarówno Vučić, jak i Milorad Dodik, prezydent Republiki Serbskiej, serbskiego podmiotu federalnego w Bośni, odmówili poparcia unijnych sankcji wobec Rosji.([8])

W rezolucji z 6 lipca 2022 roku Parlament Europejski stwierdził, że głęboko ubolewa nad faktem, że Serbia nadal nie dostosowała się do sankcji UE po inwazji Rosji na Ukrainę; podkreśla, że Serbia jest jednym z niewielu krajów europejskich, które nie dostosowały się do sankcji UE wobec Rosji; wzywa nowo wybrane władze do szybkiego wykazania jednoznacznego przywiązania do wartości, standardów i zasad UE oraz do pilnego dostosowania się do decyzji i stanowisk UE w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym do szybkiego i pełnego dostosowania się do środków ograniczających wobec Rosji i Białorusi, w tym sankcji wobec osób, grup i podmiotów.([9])

13 grudnia 2022 r. sytuacja każdego kandydata została oceniona na forum Rady do Spraw Ogólnych UE, która zajmuje się rozszerzeniem. W konkluzjach Rada zamieściła wskazówki co do priorytetów reform i potwierdziła swoje zobowiązanie na rzecz unijnej polityki rozszerzenia. Zgodnie ze zmienioną metodyką rozszerzenia zatwierdzoną przez Radę w 2020 r. punktem centralnym stały się podstawowe reformy w dziedzinie praworządności, praw podstawowych, rozwoju gospodarczego i konkurencyjności, wzmacnianie instytucji demokratycznych oraz reforma administracji publicznej.([10])

Jedynym krajem, który nadal jest pozbawiony statusu kandydata pozostaje Kosowo. Jakakolwiek zmiana stanowiska UE w najbliższej przyszłości będzie trudna do wyobrażenia, chyba że pięciu członków UE uzna Kosowo. Jako nagrodę pocieszenia, Kosowo otrzymało bezwizowy ruch do krajów UE.

Wydaje się, że na kolejną falę rozszerzenia Unii Europejskiej przyjdzie nam jeszcze poczekać. Nie sprzyja dzisiaj temu ani sytuacji polityczna, ani kryzys gospodarczy wywołany rosyjską agresją. Trzeba bowiem pamiętać, że każde kolejne rozszerzenie dla Unii Europejskiej poza zyskami w perspektywie, to także wzrost wydatków tu i teraz.

[1] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_14_984

[2] https://www.dw.com/pl/przyst%C4%85pienie-do-ue-procedura-krok-po-kroku/a-61764100

[3] https://www.euractiv.com/section/enlargement/news/merkel-labels-balkans-eu-accession-absolute-geostrategic-interest/

[4] https://www.bbc.com/news/world-europe-61891467

[5] https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/168/balkany-zachodnie

[6] https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2022/12/06/

[7] https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/06/24/bulgarian-approves-lifting-veto-on-north-macedonia-joining-eu_5987878_4.html

[8] https://foreignpolicy.com/2022/10/07/bosnia-elections-milorad-dodik-putin-russia/

[9] https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0284_EN.html

[10] https://www.consilium.europa.eu/pl/press/press-releases/2022/12/13/council-conclusions-on-enlargement-and-stabilisation-and-association-process/