Migracje w procesie politycznej współpracy UE z państwami Afryki  – Plan Paryski 

Procesy migracyjne ze szczególnym uwzględnieniem migracji niekontrolowanych, maja istotny wpływ na politykę państw członkowskich Unii Europejskiej. Próby ich uregulowania wobec braku uniwersalnych norm międzynarodowych są przedmiotem kolejnych inicjatyw politycznych UE podejmowanych we współpracy z krajami tradycyjnego pochodzenia i tranzytu migrantów do krajów UE. 

Kolejnym etapem tej współpracy była konferencja ministerialna 55 krajów UE i Afryki w listopadzie 2008 r w Paryżu. Konferencja stanowiła kontynuację procesu politycznego zapoczątkowanego w Rabacie.

Na konferencji paryskiej państwa zdecydowały się na przyjęcie 3 letniego planu współpracy. 

Państwa – strony konferencji uznały, że globalne i uzgodnione zarządzanie migracją jest ważnym aspektem stosunków międzynarodowych, a zorganizowana migracja, w szczególności poprzez odpowiednie nowe inicjatywy współpracy, przyczynia się do rozwoju zainteresowanych krajów.

Jednocześnie organizacja migracji musi być zgodna z podstawowymi prawami i godnością migrantów, a szczególną uwagę należy zwrócić na politykę integracyjną i zapewnienie godnej pracy dla migrantów.

Uznano w związku z tym, że należy ustanowić stałą współpracę, opartą na globalnym i wielowymiarowym partnerstwie między krajami pochodzenia, tranzytu i przeznaczenia, która nie będzie jednak skuteczna, jeśli nie obejmie organizacji legalnej migracji, walki z nielegalną migracją i poszukiwania synergii między migracjami i rozwojem. 

Konferencja przywołała dotychczasowy dorobek prób regulacji procesów migracyjnych:

– euro-afrykańską wspólną deklarację w sprawie migracji i rozwoju oraz plan działania z Wagadugu na rzecz zwalczania handlu ludźmi, przyjętą podczas euroafrykańskiej konferencji ministerialnej w sprawie migracji i rozwoju, która odbyła się w dniach 22-23 listopada 2006 r. w Trypolisie,

– konkluzje ze spotkania podsumowującego pierwszą euroafrykańską konferencję ministerialną na temat migracji i rozwoju, która odbyła się 21 czerwca 2007 r. w Madrycie,

– prace Światowego Forum ds. Migracji i Rozwoju, które odbyły się w Brukseli w dniach 9-11 lipca 2007 r. oraz w Manili w dniach 27-30 października 2008 r.,

– plan działania przyjęty podczas pierwszej eurośródziemnomorskiej konferencji ministerialnej w sprawie migracji, która odbyła się w Albufeirze w dniach 18 i 19 listopada 2007 r.,

– konkluzje współprzewodnictwa trzech spotkań przygotowujących do drugiej euroafrykańskiej konferencji ministerialnej w sprawie migracji i rozwoju, która odbyła się w Rabacie (3 i 4 marca 2008 r.), Wagadugu (20, 21 i 22 maja 2008 r.) i Dakarze (9, 10 i 11 lipca 2008 r.),

– Partnerstwo strategiczne przyjęte podczas drugiego szczytu euroafrykańskiego, który odbył się w Lizbonie w dniach 8 i 9 grudnia 2007 r., w szczególności pkt 7 planu działania w sprawie migracji, mobilności i zatrudnienia,

– Deklarację paryską w sprawie skuteczności pomocy z dnia 2 marca 2005 r. oraz plan działania z Akry przyjęty podczas trzeciego forum wysokiego szczebla w dniu 4 września 2008 r.,

Strony zdecydowały się na przyjęcia planu 3-letniego.

Plan opierał się na 3 filarach:

– Organizacja legalnej migracji

– Walka z nielegalną migracją

– Synergia między migracją a rozwojem

Plan w swoim założeniu miał stanowić podstawę wielostronnych i dwustronnych działań prowadzonych przez państwa i instytucje będące stronami Procesu Euroafrykańskiego we współpracy z organizacjami – obserwatorami. Uczestnicy zobowiązywali się do realizacji, na zasadzie dobrowolności, przedstawionych w nim działań, zgodnie ze specyfiką ich sytuacji migracyjnej i wynikającymi z niej priorytetami. Mieli wybrać środki programu, które zamierzają promować, a także odpowiednie procedury i finansowanie.

Wdrażanie to miało odbywać się w pełnym poszanowaniu praw podstawowych i godności ludzkiej, zasad prawa międzynarodowego oraz międzynarodowych zobowiązań podjętych przez strony. Miało też brać pod uwagę potrzebę globalnego i zrównoważonego podejścia do realizacji trzech filarów programu, a także niezbędną równowagę między zobowiązaniami krajów pochodzenia i kraju przeznaczenia.

Pierwszy filar planu stanowiła organizacja legalnej migracji

W ramach tego filaru miały być realizowane następujące priorytety:

– Ułatwienie pojawienia się możliwości legalnej migracji

– Wzmocnienie współpracy instytucjonalnej i informacji o legalnej migracji

W ramach priorytetu pierwszego znajdowały się takie założenia szczegółowe jak:

Ocena potrzeb krajów docelowych i krajów pochodzenia w celu określenia polityki migracyjnej poprzez:

• Zachęcanie krajów docelowych do zapewniania, w oparciu o ich możliwości na rynku pracy, możliwości zatrudnienia z korzyścią dla obywateli krajów pochodzenia.
• Przewidywanie, że kraje pochodzenia wezmą pod uwagę dostępność wysoko wykwalifikowanych aspirujących migrantów, jednocześnie starając się zapobiegać skutkom „drenażu mózgów” i „marnowania mózgów” oraz przestrzegając polityki rozwoju i krajowych strategii ograniczania ubóstwa.
• Ściślejsze powiązanie zarządzania migracją z polityką zatrudnienia i zasobów ludzkich, zarówno w krajach pochodzenia, jak i przeznaczenia.
• Zachęcanie do regularnych kontaktów między partnerami społecznymi krajów pochodzenia i krajów docelowych.
• Sporządzanie profili migracji w krajach docelowych iw krajach pochodzenia, w szczególności poprzez opracowanie odpowiedniej polityki statystycznej.
• Zbadanie wpływu legalnej migracji na rynki pracy krajów docelowych.
• Wdrażanie projektów bliźniaczych pomiędzy urzędami pracy, agencjami zatrudnienia i organizacjami pracodawców w krajach pochodzenia i przeznaczenia.
• Rozwijanie współpracy operacyjnej między Afryką a Unią Europejską w zakresie promowania legalnej migracji, przy jednoczesnym rozważeniu, w przypadku niektórych krajów docelowych, na zasadzie dobrowolności połączenia niektórych krajowych ofert legalnej migracji.

Dostosowanie istniejących ram prawnych, aby ułatwić legalną migrację poprzez:

• Zawieranie dwustronnych lub wielostronnych umów na szczeblu rządowym w odniesieniu do legalnej migracji oraz integrowanie ich w globalne i zrównoważone podejście do migracji.
• Zapewnienie, w ramach regulacji legalnej migracji, aby migranci korzystali z jednej strony z praw przysługujących każdemu pracownikowi w krajach docelowych, a z drugiej z polityk integracyjnych stosowanych przez te kraje.
• Dostosowanie ustawodawstwa dotyczącego rynków pracy, jeśli to konieczne.
• Zachęcanie, na zasadzie dobrowolności, oraz w celu promowania rozwoju krajów pochodzenia, do tworzenia mechanizmów migracji wahadłowej, które przewidują wizy i zezwolenia na pobyt, które odzwierciedlają charakter migracji (na studia, pracę sezonową, pracę tymczasową , wysoko wykwalifikowaną pracę, badania, szkolenia, pracę akademicką itp.) oraz zapewnienie powrotu, wsparcia oraz skutecznej i trwałej reintegracji migrantów w ich kraju pochodzenia po wygaśnięciu ich zezwoleń na pobyt.
• Uproszczenie formalności dotyczących wiz długoterminowych dla pracowników i studentów.

W priorytecie drugim znajdziemy m.in. założenia takie jak ; 

Przekierowanie współpracy instytucjonalnej między krajami docelowymi i pochodzenia w celu ułatwienia legalnej migracji poprzez (np.): Tworzenie lub rozszerzanie w krajach pochodzenia, które mogą wyrazić taką potrzebę, agencji lub wyspecjalizowanych służb w zakresie informacji i zarządzania zatrudnieniem lub legalną migracją. We współpracy, w stosownych przypadkach, z sektorem prywatnym, organizacje te mogą rozszerzyć swoje kompetencje o rekrutację migrantów, szkolenie zawodowe, procedury wyjazdu i reintegrację po powrocie do krajów pochodzenia.

Wśród założeń filaru drugiego, dotyczącego walki z nielegalną imigracja, państwa strony zgodziły się opierać swoją współpracę na katalogu pewnych zasad, które uznawały za fundamentalne; „Nielegalna migracja musi być prowadzona z pełnym poszanowaniem praw podstawowych i godności osoby ludzkiej, zasad prawa międzynarodowego i odpowiednich zobowiązań międzynarodowych. Musi najpierw w pełni przestrzegać, w ramach mieszanych przepływów migracyjnych, statusu uchodźców, gwarancji przysługujących osobom ubiegającym się o azyl oraz zasady non-refoulement”

Państwa strony uznały, że dla realizacji tego filaru planu należy zrealizować następujące priorytety:

• – Ustanowienie kompleksowego podejścia do walki z nielegalną migracją
• – Poprawa jakości ksiąg stanu cywilnego i zwalczanie fałszerstw dokumentowych
• – Wzmocnienie kontroli granic, walka z przemytem migrantów oraz walka z handlem ludźmi bez naruszania kompetencji państw
• – Poprawa readmisji i promowanie dobrowolnych powrotów

Warto wskazać, że wzmocnienie kontroli granic zostało potraktowane w planie zdawkowo. Działania zaproponowane ograniczały się do: 

– Promowania wdrażania koncepcji zintegrowanego zarządzania granicami w krajach afrykańskich.

– Poprawy kontroli na wszystkich granicach w Afryce poprzez:

• Pomoc w tworzeniu przejść granicznych oraz dostarczanie sprzętu i pomocy technicznej, w tym poprzez tworzenie wspólnych lub zestawionych ze sobą posterunków granicznych.
• Zapewnienie technicznego i materialnego wsparcia dozoru pomiędzy posterunkami granicznymi.
• Wspieranie współpracy technicznej między krajami zaangażowanymi w proces euroafrykański w zakresie wspólnych projektów mających na celu poprawę kontroli granic lądowych, morskich i powietrznych, 

Można zaryzykować twierdzenie, że zaproponowane środki nie były adekwatne w stosunku do deklarowanych celów planu.

Równie nieadekwatny wydaje się zapis o działaniach dotyczących readmisji, autorzy planu proponują w tym zakresie:

• Zajęcie się kwestią readmisji w ramach globalnego i zrównoważonego podejścia do migracji oraz przy pełnym poszanowaniu podstawowych praw i godności migrantów.
• Zobowiązanie się państw-stron do skutecznego stosowania art. 13 ust. 5 umowy o partnerstwie z Kotonu między państwami AKP a Unią Europejską oraz do określenia powiązanych procedur.
• Zobowiązanie do zawierania i wdrażania dwustronnych i wielostronnych umów lub porozumień o readmisji między krajami przeznaczenia, tranzytu i pochodzenia.
• Rozwój wymiany informacji o warunkach i treści zawieranych umów o readmisji.
• Opracowanie programów wymiany między urzędnikami organów odpowiedzialnych za readmisję w krajach pochodzenia i przeznaczenia. 

Najbardziej rozbudowaną cześć planu stanowią założenia dotyczące rozwoju, na których skoncentrowała się uwaga państwa afrykańskich.

Państwa – strony zakładały, że wzmocnienie synergii między migracją a rozwojem jest korzystne dla konsolidacji polityki zatrudnienia i zarządzania migracją oraz większego zaangażowania diaspory w rozwój gospodarczy i społeczny ich krajów pochodzenia; ułatwia również przekazy pieniężne i praktykę migracji wahadłowej. Wskazane jest również promowanie wzrostu, produktywnego zatrudnienia i godnej pracy w krajach i regionach pochodzenia. 

W tym celu państwa zdecydowały się na wybór następujących priorytetów:

• Wspieranie polityki zatrudnienia oraz rozwoju społeczno-gospodarczego krajów pochodzenia
• Promowanie przekazów pieniężnych migrantów i ich wykorzystania na cele rozwojowe, z pełnym uwzględnieniem ich prywatnego charakteru
• Promowanie rozwoju poprzez wzmacnianie powiązań między diasporami, krajów pochodzenia i krajów przeznaczenia

Wśród najbardziej interesujących propozycji realizacji priorytetu pierwszego znajdujemy:

W zakresie badań:

• Podjęcie na szczeblu krajowym i regionalnym dyskusji na temat migracji wywołanych zmianami klimatycznymi oraz opracowanie w ramach tych rozważań i przy współpracy krajowych lub międzynarodowych placówek specjalizujących się w kwestiach środowiskowych, planów działań odpowiadających na to nowe wyzwanie.
• Promowanie definiowania i własności krajowych profili migracyjnych i ich wykorzystywania, w szczególności w ramach strategii ograniczania ubóstwa, jako instrumentów opracowywania projektów rozwojowych.
• Zachęcanie do ustanowienia w każdym kraju krajowych ram zarządzania migracją w celu optymalizacji korzyści dla rozwoju.

W Zakresie promocji wzrostu gospodarczego:

• Promowanie wzrostu gospodarczego i rozwoju krajów pochodzenia poprzez:
• Identyfikacja możliwych puli produktywnego zatrudnienia i sektorów odnotowujących znaczną utratę miejsc pracy z zamiarem wdrożenia programów euroafrykańskich mających na celu wspieranie lub ochronę miejsc pracy, w tym w sektorze nieformalnym.
• Czerpanie z potencjału sektora prywatnego.
• Wzmocnienie zdolności instytucji publicznych odpowiedzialnych za szkolenie zawodowe oraz uczynienie certyfikacji umiejętności zawodowych kluczowym elementem mechanizmów szkoleniowych.
• Włączenie wpływu zjawisk migracyjnych do strategicznych dokumentów krajowych dotyczących wzrostu gospodarczego oraz w dokumentach dotyczących programowania pomocy rozwojowej, w tym strategii ograniczania ubóstwa, w celu maksymalizacji korzyści rozwojowych z migracji.
• Wspieranie wysiłków na rzecz wdrażania alternatyw dla zjawiska „drenażu mózgów” poprzez oferowanie zachęt finansowych oraz przyjmowanie etycznych i odpowiedzialnych kodeksów postępowania.
• Zachęcanie odpowiednich państw do rozszerzenia korzyści płynących z projektów rozwojowych na obszary przyjmowania i powrotu uchodźców.
• Zobowiązanie do realizacji Strategii działania UE w sytuacji kryzysu zasobów ludzkich dla zdrowia w krajach rozwijających się.