Podstawowe pojęcia

Migracje międzynarodowe

to ruchy migracyjne (wędrówkowe), inaczej migracje międzynarodowe, które obejmują̨ imigrację i emigrację.

Pojęcie migranta, imigranta i emigranta

Istnieją różne definicje (zarówno w literaturze jak i dokumentach urzędowych). Brak wspólnej definicji migranta, migracji oraz uwspólniania metodologii nawet między organami jednego państwa powoduje zasadnicze rozbieżności w prezentowanych danych i zestawieniach (np. publikowanych później w prasie, wykorzystywanych w debacie publicznej itp.)

Kto to jest „imigrant”

W badaniu imigracji kluczowe jest przyjęcie określonej definicji, która determinuje, kto zostanie uznany za imigranta i na jakiej podstawie

Imigranta można wyróżniaćna podstawie kryterium

• obcego obywatelstwa, (niż państwa, w którym przebywa)
• innego państwa urodzenia (niż państwo, w którym przebywa)
• i innego miejsca poprzedniego zamieszkania (niż państwo, w którym przebywa),

oraz przy uwzględnieniu kryterium czasu: do roku, powyżej roku lub na okres stały.

Wątpliwość budzi kwestia, jaki jest status osoby z obywatelstwem państwa przyjmującego, tj. czy własnych obywateli można rozpatrywać w kategorii imigrantów

Nie wszyscy cudzoziemcy są̨ imigrantami, ponieważ mogli urodzić się w danym państwie, podobnie wśród imigrantów mogą̨ byćobywatele państwa docelowego urodzeni poza jego granicami, w końcu osoby deklarujące co najmniej roczny pobyt w danym państwie traktują̨ je ostatecznie jako państwo tranzytu.

W obrębie jednego państwa, rożne instytucje mogą̨ pozyskiwaćdane o imigrantach na podstawie odmiennych kryteriów:

• krajowe urzędy statystyczne przez spisy powszechne ludności rezydującej,
• urzędy do spraw cudzoziemców przez wykaz wniosków o udzielenie azylu, nadanie statusu uchodzący czy legalizację pobytu

Migracje w systemie międzynarodowym

Najważniejszą międzynarodową organizacją rządową o zasięgu globalnym w obszarze migracji jest założona w 1951 r. Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji. (IOM – ang. International Organization for Migration)

IOM Od 1992 r. ma status obserwatora w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ,

Aktualnie IOM zrzesza 172 państw członkowskich i 8 państw o statusie obserwatora, a jej działania koncentrują̨ się na 4 głównych obszarach,

• migracjach i rozwoju,
• wspomaganiu migracji,
• regulowaniu migracji
• migracjach przymusowych.

IOM stworzył własny zestaw definicji migracji:

Migracja – to ruch osób w granicach danego państwa lub ruch polegający na przekroczeniu granicy międzypaństwowej.

Migracjami są̨ ruchy ludności obejmujące wszelkiego rodzaju przepływy osób, niezależnie od ich trwania, przebiegu i przyczyn.

• Podmiotami tak rozumianych ruchów migracyjnych są uchodźcy, wysiedleńcy, migranci ekonomiczni, a także osoby przemieszczające się z innych powodów, w tym w ramach łączenia rodzin.
• migracje międzynarodowe -̨ to ruch ludności polegający na opuszczeniu państwa pochodzenia lub stałego pobytu, aby osiedlićna stałe lub czasowo w innym państwie, co wiąże się z przekroczeniem granicy międzynarodowej.

Na szczeblu międzynarodowym nie wypracowano dotychczas powszechnie akceptowanej definicji „migranta”. Termin ten był zazwyczaj rozumiany jako obejmujący wszystkie przypadki, w których decyzja o migracji została podjęta dobrowolnie przez daną osobę przy uwzględnieniu jej własnej wygody, bez oddziaływania czynników zewnętrznych o charakterze przymusowym.

IOM przywołuje definicję zaproponowaną przez Organizację Narodów Zjednoczonych, zgodnie z którą „migrant” oznacza osobę, która mieszkała w obcym państwie dłużej niż̇ rok niezależnie od przyczyny, dobrowolności i legalności pobytu,

Imigracja

Imigracja jest to  proces, w czasie którego cudzoziemcy przenoszą̨ się do danego państwa w celu osiedlenia się w nim, a „imigrant” jako osoba podejmująca się imigracji. O statusie imigracyjnym danej osoby decyduje prawo imigracyjne państwa przyjmującego

Migracja wewnętrzna

Przepływ osób z jednego obszaru kraju do innego obszaru tego samego kraju w celu lub z efektem ustanowienia nowego miejsca zamieszkania. Ta migracja może być tymczasowa lub trwała. Migranci wewnętrzni przemieszczają się, ale pozostają w swoim kraju pochodzenia (np. migracja z obszarów wiejskich do miejskich)

IDP internally displaced persons  (osoby wewnętrznie przesiedlone)

Są to osoby lub grupy osób, które zostały zmuszone lub zobowiązane do ucieczki lub do opuszczenia swoich domów lub miejsca zwykłego pobytu, w szczególności na skutek lub w celu uniknięcia skutków konfliktu zbrojnego, w sytuacjach generalnej przemocy, łamania praw człowieka, katastrof naturalnych lub spowodowanych przez człowieka, a które nie przekroczyły uznanych międzynarodowo granicy państwa [1]

Nielegalna migracja (irregular migration)[2]

Jest to ruch migrantów, który odbywa się poza normami regulacyjnymi krajów wysyłających, tranzytowych i przyjmujących.

Warto wskazać, że nie ma jednoznacznej lub powszechnie przyjętej definicji nielegalnej migracji.

Z punktu widzenia krajów docelowych jest to wejście, pobyt lub praca w kraju bez koniecznego zezwolenia lub dokumentów wymaganych przepisami imigracyjnymi.

Z punktu widzenia kraju wysyłającego nieprawidłowość występuje na przykład wówczas, gdy dana osoba przekroczy granicę międzynarodową bez ważnego paszportu lub dokumentu podróży lub nie spełnia wymogów administracyjnych dotyczących opuszczenia kraju.

Istnieje jednak tendencja do ograniczania używania terminu “nielegalna migracja” do przypadków przemytu migrantów i handlu ludźmi

Osoba ubiegająca się o azyl (ang. asylum seeker)

Jest to osoba, która dąży do bezpieczeństwa przed prześladowaniem lub poważną krzywdą w kraju innym niż jej i oczekuje na decyzję w sprawie wniosku o nadanie statusu uchodźcy zgodnie z odpowiednimi instrumentami międzynarodowymi i krajowymi.

W przypadku decyzji negatywnej osoba musi opuścić kraj i może zostać wydalona, tak jak każdy cudzoziemiec znajdujący się w nielegalnej lub niezgodnej z prawem sytuacji, chyba że zezwolono na pobyt z przyczyn humanitarnych lub z innych powiązanych przyczyn.

Uchodźca w definicjach międzynarodowych

Osoba, która ze względu na uzasadnioną obawę przed prześladowaniem ze względu na rasę, religię, narodowość, przynależność do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych, znajduje się poza krajem swojej narodowości i nie jest w stanie lub ze względu na taki lęk, nie chce skorzystać z ochrony tego kraju. ( Art. 1(A) (2): Konwencja dotycząca statusu uchodźców z 1951 r. zmodyfikowana protokołem z 1967 r. )

Organizacja Konwencji Jedności Afrykańskiej (OAU) 1969 definiuje uchodźcę jako każdą osobę zmuszoną do opuszczenia swojego kraju z powodu zewnętrznej agresji, okupacji, obcej dominacji lub wydarzeń poważnie zakłócających porządek publiczny w części lub w całości jego kraj lub pochodzenie lub narodowość “.

Podobnie deklaracja z Cartageny z 1984 r. stwierdza, że uchodźcami są osoby, które uciekają z ich kraju ponieważ ich życie, bezpieczeństwo lub wolność były zagrożone przez powszechną przemoc, zagraniczną agresję, konflikty wewnętrzne, masowe naruszenia praw człowieka lub inne okoliczności, które poważnie zakłóciły porządek publiczny.

Uchodźca prima facie[3]

Jest to osoba uznane za uchodźców przez państwo lub UNHCR na podstawie obiektywnych kryteriów dotyczących okoliczności w ich kraju pochodzenia, które uzasadniają przypuszczenie, że spełniają kryteria obowiązującej definicji uchodźcy.

Uchodźca sur place[4]

Osoba, która nie są uchodźcą, gdy opuszczają kraj pochodzenia, ale staje się uchodźcą (to znaczy nabywa uzasadnioną obawę przed prześladowaniem) w późniejszym terminie. Uchodźcy sur place mogą zawdzięczać swój lęk przed prześladowaniem zamachowi stanu w ich kraju ojczystym lub wprowadzeniu lub intensyfikacji represji lub prześladowań po ich odejściu. Roszczenie w tej kategorii może być również oparte na działaniach politycznych w dobrej wierze, podjętych w kraju zamieszkania lub schronienia.

Repatriacja

Osobiste prawo uchodźcy, jeńca wojennego lub zatrzymanego cywila powrotu do swojego kraju, którego obywatelstwo utracił w warunkach określonych w różnych instrumentach międzynarodowych; Konwencji Genewskiej z 1949r wraz z protokołami z 1977 r., regulacji dotyczących z poszanowania praw i zwyczajów wojny na lądzie, dołączonych do IV Konwencji Haskiej z 1907 r., regulacji dotyczących praw człowieka, jak również zwyczajowego prawa międzynarodowego).

Opcja repatriacji przynależy jednostce osobiście, a nie stronie zatrzymującej. W prawie międzynarodowym dot. konfliktu zbrojnego, repatriacja nakłada obowiązek na państwo zatrzymujące uwolnienia osób uprawnionych (żołnierzy i cywilów) i obowiązek kraju pochodzenia, aby przyjąć swoich obywateli pod koniec działań wojennych.

Przesiedlenie

Przeniesienie i integracja osób (uchodźców, osób wewnętrznie przesiedlonych itp.) na inny obszar geograficzny i w środowisko, zazwyczaj w państwie trzecim. W kontekście uchodźców, transfer uchodźców z kraju, w którym ubiegają się o schronienie, do innego państwa, które zgodziło się ich przyjąć. Uchodźcy będą zazwyczaj otrzymywać azyl lub inną formę długoterminowych praw rezydenta, a w wielu przypadkach będą mieli szansę na naturalizację.

Integracja

“Integracja” może być zdefiniowana jako proces, w którym migranci stają się akceptowani w społeczeństwie, zarówno jako jednostki, jak i grupy. Ogólnie odnosi się to do dwukierunkowego procesu adaptacji przez migrantów i społeczeństwa przyjmujące, podczas gdy szczególne wymagania dotyczące akceptacji przez społeczeństwo przyjmujące różnią się w zależności od kraju. Integracja niekoniecznie oznacza stałe osiedlenie.  Wymaga to jednak uwzględnienia praw i obowiązków migrantów i społeczeństw przyjmujących, dostępu do różnych rodzajów usług i rynku pracy oraz identyfikacji i przestrzegania podstawowego zestawu wartości, które wiążą migrantów i społeczności przyjmujące we wspólnym interesie.

Lokalna integracja jest jednym z trzech trwałych rozwiązań, które rozwiązują problem uchodźców. Może być również stosowana wobec ofiar handlu ludźmi i dzieci bez opieki.

Migracje w statystykach ONZ

Kwestie migracyjne jako część problematyki demograficznej były dyskutowane na forum ONZ już od przełomu lat 40. i 50. XX w.

W latach 70. ONZ dostrzegła rosnące znaczenie migracji międzynarodowych i podjęła działania na rzecz standaryzacji statystyk międzynarodowych w tym zakresie.

W 1976 r. ONZ przyjęła pakiet zaleceń tematycznych, które opublikowano w roku 1980

W myśl tych rekomendacji w podejściu ONZ

Migracje międzynarodowe, na potrzeby prowadzenia statystyk dotyczących przepływów ludności i ich pomiaru, są definiowane przez odwołanie do pojęcia „migranta międzynarodowego”.

W ten sposób migrant międzynarodowy oznacza każdą osobę, która zmienia państwo stałego pobytu (country of usual residence). Chodzi tu o zmianę państwa, w którym dana osoba zazwyczaj mieszka i spędza większośćczasu, lecz nie odnosi się to do tymczasowych podroży zagranicznych w celu rekreacji, spędzenia wakacji, odbycia leczenia lub pielgrzymki religijnej, a także w celach biznesowych

Biorąc pod uwagę kryterium czasowe, ONZ zaleca odróżnianie migranta międzynarodowego krótko- i długoterminowego.

Pierwsza kategoria służy do opisu osoby, która przemieszcza się do państwa innego niż̇ jej kraj głównego miejsca zamieszkania na okres wynoszący co najmniej 3 miesiące i krótszy od 12 miesięcy, z wyjątkiem przypadku, gdy ten ruch do innego państwa wynika z celów biznesowych, rekreacyjnych, wakacyjnych, związanych z odwiedzinami u przyjaciół i krewnych, leczeniem medycznym lub pielgrzymką religijną.

O „migrancie międzynarodowym długoterminowym” mówi się w sytuacji, kiedy osoba przemieszcza się do innego państwa niż̇ jej państwo głównego miejsca zamieszkania na okres co najmniej 12 miesięcy. Oznacza to, że państwo docelowe staje się faktycznie jej nowym państwem stałego pobytu. Z punktu widzenia państwa wyjazdu osoba ta będzie długookresowym emigrantem, zaś́ dla państwa przyjazdu – długookresowym imigrantem

Międzynarodowe przepływy ludności (flows) według statusu przemieszczającej się osoby z perspektywy państwa przyjmującego.

Przyjęto, że przepływ zaczyna się wraz z wyjazdem obywateli z ich własnego państwa i kończy z chwilą powrotu do niego.

W tym kontekście zostały wyróżnione zostały następujące kategorie osób przemieszczających się (mobilnych międzynarodowo):  pracownicy przygraniczni, migranci tranzytowi, wycieczkowicze, turyści, osoby podróżujące w interesach, personel dyplomatyczny i konsularny, personel wojskowy, koczownicy (nomadzi), studenci, praktykanci (osoby szkolące się), migranci pracowniczy, urzędnicy międzynarodowi, osadnicy (osoby osiedlające się), migranci z powodów rodzinnych (tj. stworzenia rodziny lub jej łączenia), uchodźcy, azylanci, osoby deportowane oraz migranci korzystający z prawa do swobodnego pobytu na podstawie specjalnych traktatów lub porozumień miedzy dwoma państwami.

Migracje w systemie ONZ

• Problematyka migracji międzynarodowych znajduje się również̇ w obszarze zainteresowania Organizacji Narodów Zjednoczonych i podmiotów tworzących system Narodów Zjednoczonych.
• W strukturze ONZ to
  • Wydział Ludnościowy (Statistical Division) zajmuje się tematyką migracyjną, a wśród jego głównych interesariuszy wymienia się
    • Światową Grupę ds. Migracji (Global Migration Group, GMG),
    • Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza ONZ ds. Migracji Międzynarodowych (United Nations Special Representative of the Secretary General) i
    • Światowe Forum ds. Migracji i Rozwoju (Global Forum on Migration and Development, GFMD)

Światowa Grupa ds. Migracji (GMG)

Została powołana do życia w 2006 r. przez Sekretarza Generalnego ONZ,

Jest to międzyagencyjna grupa mającą na celu promowaćszersze stosowanie międzynarodowych i regionalnych instrumentów i norm związanych z migracjami, a jednocześnie zachęcaćdo przyjmowania bardziej spójnych, kompleksowych i lepiej skoordynowanych podejśćdo migracji.

Członkami GMG są głownie podmioty powiązane z ONZ oraz Bank Światowy

Więcej na stronie: http://www.globalmigrationgroup.org/

Migracje w UE problemy definicji

Migracjami w UE są dwa typy ruchów ludności – migracje międzynarodowe do/z UE i mobilność w ramach obszaru UE. W ten sposób powstały pojęcia: migracje spoza EU (extra-EU migration) i mobilność w UE, inaczej migracje wewnątrz EU (intra-EU migration).

Pierwszy przypadek ma dotyczyć ruchów spoza Unii osób niebędących obywatelami UE, podczas gdy drugie pojęcie opisuje sytuację, kiedy obywatele UE korzystają̨ ze swobody przemieszczania się i pobytu na terenie Unii

Zasada swobody przepływu osób w UE

Zasada ta regulowana jest przez art. 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE): „Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiazaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również̇ zapobiegania i zwalczania przestępczości

Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), w którym zapisano: „Każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium Państw Członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w Traktatach i w środkach przyjętych w celu ich wykonania”

Dokumentem regulującym zasady swobodnego przepływu osób jest dyrektywa 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich

Definicje UE

W obrębie UE spotyka się rożne definicje migracji, w tym imigracji i emigracji.

Te stosowane w dokumentach urzędowych UE nie muszą pokrywać się z wykorzystywanymi na poziomie państw członkowskich

Za szczególnie ważne dokumenty w tym zakresie uznaje się

• Rozporządzenie (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 311/76 w sprawie zestawienia statystyk dotyczących pracowników cudzoziemców (Tekst mający znaczenie dla EOG)28
• Rozporządzenie (UE) nr 351/2010 Komisji z dnia 23 kwietnia 2010 r. w sprawie wykonania Rozporządzenia (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej w odniesieniu do definicji kategorii grup kraju urodzenia, grup kraju poprzedniego miejsca zamieszkania, grup kraju kolejnego miejsca zamieszkania oraz grup obywatelstwa

Imigracja wg dokumentów UE

„Imigracja” oznacza działanie, w wyniku którego osoba ustanawia swoje miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego na okres, który wynosi co najmniej dwanaście miesięcy lub co do którego przewiduje się, że będzie on tyle wynosić́, będąc uprzednio rezydentem innego państwa członkowskiego lub państwa trzeciego;

„Emigracja” oznacza działanie, w ramach którego osoba, mająca uprzednio miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, zaprzestaje posiadania swojego zwyczajowego miejsca zamieszkania w tym państwie członkowskim na okres, który wynosi co najmniej dwanaście miesięcy lub co do którego przewiduje się, że będzie on tyle wynosić́;

Rozporządzenie (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 311/76 w sprawie zestawienia statystyk dotyczących pracowników cudzoziemców (Tekst mający znaczenie dla EOG), Dz.U. L199 z 31.07.2007, P. 0023–0029, art. 2 oraz Rozporządzenie (UE) nr 351/2010 Komisji z dnia 23 kwietnia 2010 r. w sprawie wykonania Rozporządzenia (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk Wspólnoty z zakresu migracji i ochrony międzynarodowej w odniesieniu do definicji kategorii grup kraju urodzenia, grup kraju poprzedniego miejsca zamieszkania, grup kraju kolejnego miejsca zamieszkania oraz grup obywatelstwa, Dz.U. UE.L.2010.104.37, art. 2.

Uchodźcy w klasyfikacji migracji najczęściej występują w pozycji „irregular migrants” (d. nielegalni imigranci)

Zgodnie z konwencją z 1951 r. państwo ma prawo wydalić takiego imigranta oraz stosować wobec niego wszelkie inne przewidziane przez prawo środki (jeśli dojdzie do nielegalnego przekroczenia granicy – to również sankcje karne przewidziane dla takiego czynu). Wyjątkiem jest sytuacja, w której ucieka bezpośrednio z terytorium na którym jest narażony na prześladowania z przyczyn  enumeratywnie wymienionych w konwencji.

W związku z tym powstała potrzeba przygotowania międzynarodowej regulacji definiującej prawa również imigrantów nielegalnych.

Próbę stworzenia zaleceń dotyczących praw nielegalnych imigrantów podjęła Światowa Grupa ds. Migracji

GMG – (Global Migration Group) międzyorganizacyjna / między agencyjna grupa zrzeszająca m.in. przewodniczących ILO, IOM, OHCR, UNCTAD, UNDP, UNDESA, UNESCO, UNHCR, Banku Światowego) zajmująca się problematyką migracji i kodyfikacji ich statusu wydała następujące zalecenia

Stanowisko GMG ws praw człowieka migrantów w nieregularnej sytuacji (nielegalnych imigrantów)[5]:

Nielegalni imigranci mają:

• Prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osoby oraz do wolności od arbitralnego aresztowania lub zatrzymania oraz prawo do ubiegania się o azyl i korzystania z niego w wyniku prześladowań;
• Prawo do wolności od dyskryminacji ze względu na rasę, płeć, język, religię, narodowość lub pochodzenie społeczne lub inny status;
• Prawo do ochrony przed znęcaniem się i wykorzystywaniem, do uwolnienia się od niewolnictwa i od przymusowej niewoli oraz do uwolnienia się od tortur i okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania;
• Prawo do rzetelnego procesu sądowego i do prawnych środków odwoławczych;
• Prawo do ochrony praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, w tym prawo do zdrowia, odpowiedni poziom życia, zabezpieczenie społeczne, odpowiednie warunki mieszkaniowe, edukacja oraz sprawiedliwe i korzystne warunki pracy; i
• Inne prawa człowieka gwarantowane przez międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka, których państwo jest stroną i przez zwyczajowe prawo międzynarodowe.”

[1] Wytyczne w sprawie przesiedleń wewnętrznych, UN Doc e / CN.4 / 1998/53 / Add.2

[2] Uwaga: od pewnego czasu w dokumentach międzynarodowych używa się pojęcia „nieuregulowana” czy też „nieregularna” migracja(ang. irregular migration), zastępując pojęcie „nielegalna”. Poza motywacją niestygmatyzowania przywoływano argument, że istnieją różne pojęcia „nielegalności” w różnych systemach prawnych.

[3] prima facie – po wstępnym badaniu wydaje się, że istnieją wystarczające dowody potwierdzające poparcie dla danej sprawy

[4] sur place – w danym miejscu

[5] Statement of the Global Migration Group on the Human Rights of Migrants in Irregular Situation

Leszek Miller – Biuro w Brukseli

ASP13G351, rue Wiertz 60, 1047 Bruxelles

Tel. 0032 2 28 45868