Debata nad tym, czym jest bezpieczeństwo energetyczne jest przedmiotem stałej dyskusji naukowej i jednym najbardziej kontrowersyjnych tematów poruszanych w literaturze poświęconej problematyce zarówno bezpieczeństwa międzynarodowego jak i problematyce energetycznej. Można jednak skonstatować, że pomimo bardzo licznych publikacji, koncepcja bezpieczeństwa energetycznego nie jest dostatecznie opisana we współczesnej literaturze. 

W debacie nad ustaleniem definicji wskazuje się dominującą pozycję jednego spośród czynników, kilku, lub zdarza się, że któryś z czynników jest pomijany. Niektórzy twierdzą, że uzależnienie państwa od importu energii nie jest problemem bezpieczeństwa, ponieważ może występować stan pełnego uzależnienia państwa od dostaw surowców przy jednoczesnym braku zagrożenia bezpieczeństwa dostaw.

W takiej sytuacji można wskazać ambiwalentność występowania lub niegenerowania energii przy wykorzystaniu odnawialnych źródeł, ponieważ podejście to w ogóle relatywizuje kwestie lokalnej dostępności surowców. 

 W podobny sposób kwestionowana jest teza o wpływie na bezpieczeństwo energetyczne czynników naturalnych, takich jak perspektywa wyczerpywania się źródeł surowców energetycznych, tym bardziej problematyczna, ponieważ informacja o wyczerpywaniu się surowców wielokrotnie nie potwierdziła się. Krytyka tej tezy zakłada, że bezpieczeństwo jest problematyką ściśle związaną ze sferą polityki i regulacji, oraz ryzykiem o charakterze politycznym i ekonomicznym a nie kategorią z geologiczną czy fizyczną .

Problemy ze zdefiniowaniem pojęcia bezpieczeństwa energetycznego wynikają także z debaty dotyczącej samego pojęcia bezpieczeństwa międzynarodowego.

Koncepcje bezpieczeństwa formułowane są najczęściej wobec pierwotnego podmiotu stosunków międzynarodowych jakim jest państwo i rozumieją je jako taki stan uwarunkowań, w których państwo nie czuje się zagrożone presją militarną ani polityczną czy gospodarczą i jednocześnie posiada warunki do własnego rozwoju i postępu. 

Współczesne systemy bezpieczeństwa bazują na koncepcji bezpieczeństwa zbiorowego opartego na zasadzie „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”. Centralną kategorią w takim systemie jest zaufanie pomiędzy jego uczestnikami, sprowadzające się do pewności, że odpowiednia reakcja zostanie przez sojuszników podjęta. Tak więc, bezpieczeństwo może być zarówno, stanem, procesem, celem, potrzebą jak i wartością.

Zainteresowanie bezpieczeństwem energetycznym opiera się na założeniu, że ciągłość dostaw energii ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania gospodarki. Jednak dokładna definicja bezpieczeństwa energetycznego lub jego synonim – bezpieczeństwa dostaw jest trudna do sprecyzowania, może bowiem oznaczać różne rzeczy uzależnione od funkcji czasu. Tradycyjnie jako podstawę definiowania bezpieczeństwa energetycznego przyjmuje się koncepcję związaną z zabezpieczeniem dostępu do surowców energetycznych oraz perspektywę wyczerpywania się paliw kopalnych. Szczególnie wskazuje się na rolę przerwania dostaw lub braku ropy naftowej jako szczególnego surowca dla bezpieczeństwa energetycznego. 

W tym kontekście w większości państw świata istnieje dostęp do przynajmniej kilku źródeł energii odnawialnej ( spiętrzenie wody, słońce, wiatr, biomasa), więc OZE wpisują się tym samym w koncepcję bezpieczeństwa energetycznego.

Wg Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA – ang. International Energy Agency) wszystkie inne surowce, są produkowane lub dostarczane przez przedsiębiorstwa krajowe. Przerwanie dostaw może więc nastąpić w wyniku katastrofy naturalnej lub strajku. Problem taki może zostać jednak rozwiązany, ponieważ przedsiębiorstwa i strajkujący dzielą perspektywę narodowego interesu. Taka sytuacja nie występuje w kontekście przerwania dostaw ropy naftowej. 

Uzależnienie Europy od importu surowców energetycznych, wysokie ceny energii, perspektywa wyczerpania rezerw energetycznych, a także występowanie regionalnych niedoborów podaży sugeruje istnienie wpływu problematyki energetycznej na pojęcie bezpieczeństwa. 

Aspekt umiejscowienia odnawialnych źródeł energii w systemie bezpieczeństwa energetycznego stanowił przedmiot rozważań już od początku XXI w. Istota debaty koncertowała się początkowo na aspekcie rozproszenia źródeł zaopatrzenia w energię i tym samym wplatała odnawialne źródła energii w system generacji rozporoszonej.

W niektórych rozważaniach, bezpieczeństwo energetyczne jest bowiem łączone z dywersyfikacją podstawowych źródeł zaopatrzenia oraz z pewnością lub rzetelnością systemu dostaw. Zgodnie z tą interpretacją, bezpieczeństwo energetyczne zwiększa się jeśli zwiększa się dywersyfikacja podstawowych źródeł energii. Wskazywano, że z tego punktu widzenia istnieje więc ograniczenie technologiczne generacji rozproszonej, za wyjątkiem odnawialnych źródeł energii (OZE).  

Ujęcia neorealistyczne wskazują na nadrzędność wojskowego aspektu zapewnienia bezpieczeństwa przez państwo i dla państwa, za podstawę przyjmując określenie relacji państwo-siły zbrojne. Akcentowanie używania sił zbrojnych i siły ma dodatkowo wykazać różnice między międzynarodową a wewnątrzpolityczną sferą aktywności państwa. Realiści uważają, że stosunki międzynarodowe definiowane są przez wojnę, a polityka zatrzymuje się na granicy państwa.

Tradycyjne pojęcia bezpieczeństwa, choć może być prezentowane w różnych formach, generalnie może być rozumiane jako militarne działanie w obronie interesów państwa i terytorium.  Jednak koniec zimnej wojny dokonał zasadniczej zmiany w normatywnych i politycznych założeniach tego, co u ludzi powoduje stan “bezpieczeństwa” i „braku bezpieczeństwa”  

Współczesna idea bezpieczeństwa energetycznego pojawiła się w XIX wieku wówczas, kiedy wojny zaczęły być zmechanizowane i uzależnione od dostaw paliwa – głownie węgla do napędzania statków. Wskazuje się, że Niemcy parły do I wojny światowej w związku z zagrożeniem zaopatrzenia w węgiel i tym samym zagrożenia ich pozycji mocarstwowej. Natomiast ropa naftowa pojawiła się w kontekście bezpieczeństwa międzynarodowego jako surowiec po raz pierwszy dzięki decyzji brytyjskiej Admiralicji, która w roku 1915 zdecydowała się używać tego paliwa do napędzania swojej floty, na co nie zdecydowały się Niemcy zagrożone potencjalnym przerwaniem dostaw. 

Koncepcje realistyczne stosunków międzynarodowych koncentrowały się przed wszystkim wokół definicji bezpieczeństwa międzynarodowego i elementów go konstytuujących. „Szok naftowy” 1973 roku stał się przedmiotem rozważań o podstawach bezpieczeństwa państwa wielu krajów rozwijających się. Kenneth Waltz uznawał, że istnieje kontynuacja strategii państw zachodnich w ich geopolityce energetycznej, bowiem zmieniają się polityczni aktorzy tego aspektu aktywności międzynarodowej ale strategia narodowa w tym zakresie pozostaje .

Podczas, gdy większość realistów w swoich rozważaniach stawia nacisk na zagrożenie militarne, kilku autorów włącza jednak do pojęcia bezpieczeństwa państwa wymiar ekonomiczny, czy energetyczny (w rozumieniu dostępu do surowców naturalnych) – czynniki te jednak składają się na zagregowane możliwości państwa , lub też na elementy, z których państwo buduje swoją przewagę w cyklu innowacyjności w gospodarce światowej i tym samym zdolność do budowy nowoczesnych sił zbrojnych, zdolnych do stawienia czoła wielu i zróżnicowanym oponentom.  

Koncepcja bezpieczeństwa energetycznego w ujęciu realistycznym została przedefiniowana przez „kopenhaską szkołę” bezpieczeństwa międzynarodowego. Według założeń tej „szkoły”, bezpieczeństwo nie powinno być rozważane jako konsekwencja groźby czy zagrożenia, ale politycznej interpretacji zagrożenia, czyli procesu tzw. „sekurytyzacji”. Z tego więc punktu widzenia, potrzeba konceptualizacji bezpieczeństwa staje się problemem dużo bardziej istotnym i złożonym niż prosty opis samego zagrożenia. 

„Szkoła kopenhaska” zakłada, że anarchia jest podstawowym czynnikiem struktury międzynarodowej. Ponadto zakłada się, że bezpieczeństwo składa się z przynajmniej pięciu odrębnych czynników; w tym politycznego, wojskowego, społecznego, które oznacza stabilność tożsamości kulturalnej lub religijnej, ekonomicznego – związanego z surowcami i rynkiem oraz ekologicznego – rozumianego jako bezpieczeństwo ekologiczne biosfery.  W tym ujęciu bezpieczeństwo energetyczne można rozpatrywać przynajmniej w rozważaniu dwóch czynników składowych – ekonomicznego oraz ekologicznego.

Szkoła kopenhaska uznaje wielowymiarowość polityki międzynarodowej rozróżniając jej poziom systemowy (międzynarodowy), subsystemowy (regionalny), jednostkowy (państwa) i subjednostkowy (wewnętrzny). Za kluczowy poziom definiujący pojęcie bezpieczeństwa uznaje się poziom regionalny ponieważ państwa tworzące taki system dzielą swoje pojęcie, czy też percepcję bezpieczeństwa na tyle mocno, że ich wewnętrzna, narodowa optyka bezpieczeństwa nie rożni się znacząco. W tym kontekście można rozważać percepcje bezpieczeństwa energetycznego państw Unii Europejskiej, ale także wizję i percepcję bezpieczeństwa państw Europy Środkowo – Wschodniej. 

Neorealiści zakładając, że większość politycznych i militarnych zagrożeń rozprzestrzenia się łatwiej na niewielkiej przestrzeni postrzegają, że zjawisko braku bezpieczeństwa (niebezpieczeństwa) związane jest z fizyczną bliskością (ang. proximity). Wychodząc z tego założenia, wykreowano pojęcie tzw. „kompleksu bezpieczeństwa”. Kompleks ten, definiowany jest jako grupa państw, których percepcja bezpieczeństwa i problemów jest tak ze sobą powiązana, że ich problemy bezpieczeństwa nie mogą być rozsądnie analizowane czy rozwiązywane osobno.