Migracje w procesie politycznej współpracy UE z państwami Afryki  – Proces z Rabatu 

Uregulowanie problemu migracji wobec braku uniwersalnych norm międzynarodowych przeniosło ciężar wyzwań z tym związanych na inicjatywy regionalne. 

Dla państw Europy Zachodniej, problem niekontrolowanej migracji nie jest zjawiskiem nowym.  Kolejne fale migracji związane z procesami dekolonizacji, klęsk głodu czy wojen wymusiły na wspólnocie tworzenie mechanizmów współpracy z krajami stanowiącymi źródła migracji oraz krajami tranzytowymi. 

Tradycyjny globalny kierunek migracji – „biedne południe” – „bogata północ” dotyczył również migracji z państw Afryki oraz państw basenu Morza Śródziemnego w kierunku Wspólnot Europejskich a następnie Unii Europejskiej. Uregulowanie tych procesów, nadanie im minimalnych ram normatywnych w ujęciu międzynarodowym nie było jednak możliwe bez nawiązania współpracy politycznej z partnerami z regionu, a to z kolei bez likwidacji zimnowojennej rywalizacji. 

Podstawowy proces dialogu politycznego UE z państwami afrykańskimi określany jest jako „proces z Rabatu”. 

Proces z Rabatu 

Został on zapoczątkowany konferencją w Rabacie w lipcu 2006 roku.

Jego celem było zbliżenie krajów afrykańskich i europejskich w celu omówienia i opracowania pragmatycznego i zrównoważonego podejścia do rozwiązywania problemów migracji i rozwoju.

W ramach tego dialogu ponad 58 krajów i organizacji zbiera się regularnie, aby omawiać kwestie migracji i rozwoju na szczeblu technicznym i urzędników wyższego szczebla, podczas gdy euro-afrykańskie konferencje ministerialne określają cele strategiczne. 

Deklaracja z Rabatu tworząca „europejsko afrykańskie partnerstwo na rzecz migracji i rozwoju” zakładała: „zaoferowanie konkretnej i odpowiedniej odpowiedzi na fundamentalną kwestię kontrolowania przepływów migracyjnych i oparcie się na silnym przekonaniu, że zarządzanie migracją między Afryką a Europą musi odbywać się w kontekście partnerstwa na rzecz zwalczania ubóstwa i promowania zrównoważonego rozwoju i współpracy”,

Deklaracja zakładała kompleksowe podejście do problemu migracji w tym przede wszystkim do:

– lepszego wykorzystania potencjału legalnej migracji i jej korzystnego wpływu na rozwój krajów pochodzenia i przyjmujących,

– zwiększenie zdolności krajów pochodzenia, tranzytu i przeznaczenia do całościowego zarządzania przepływami migracyjnymi,

– opracowywanie kampanii uświadamiających,

– ułatwienie przepływu pracowników i osób,

– prowadzenie aktywnej polityki integracji dla legalnych migrantów oraz zwalczanie wykluczenia, ksenofobii i rasizmu,

-kontrolowanie granic 

– walka z nielegalną migracją, w tym readmisja nielegalnych migrantów i handel ludźmi.

Celem partnerstwa  ustanowionego „między krajami pochodzenia, tranzytu i przeznaczenia”  miało  na celu zaoferowanie konkretnej i odpowiedniej odpowiedzi na fundamentalną kwestię kontrolowania przepływów migracyjnych i opiera się na silnym przekonaniu, że zarządzanie migracją między Afryką a Europą musi odbywać się w kontekście partnerstwa na rzecz zwalczania ubóstwa oraz promowania zrównoważonego rozwoju i współrozwoju.”

Państwa – strony zobowiązywały się „do rozpoczęcia integracji środków zgodnych z Planem Działania w swoich politykach i działań w tych obszarach, przy jednoczesnym zachowaniu ich całościowego i zrównoważonego charakteru.”  

Deklaracji z Rabatu, dokumentowi tworzącemu podwaliny polityczne procesu towarzyszył plan działania (action plan). 

Ponieważ zakładano że procesy migracyjne są nierozerwalnie związane z problematyką rozwoju, w tej sprawie plan zakładał przyjęcie następujących priorytetów:

Rozwój

Promocja rozwoju miała zostać zrealizowana poprzez:

  a. Poprawę współpracy gospodarczej, rozwój handlu, społeczno-gospodarczy

rozwój i zapobieganie konfliktom w celu promowania dobrobytu gospodarczego

w zainteresowanych krajach i reagowanie na podstawowe przyczyny nieprawidłowości

b. Promowanie migracji jako pozytywnego czynnika rozwoju poprzez zachętę  dla konkretnych środków przyczyniających się do ograniczania ubóstwa . Włączenie takich środków, jak również innych środków związanych z migracją, z politykami i programami rozwojowymi, we współpracy z zainteresowanymi partnerami;

c. Promowanie integracji regionalnej (ECOWAS, CEN-SAD, CEMAC, UMA) jako sposobu stymulowania wzrostu gospodarczego i walki z ubóstwem;

d. Identyfikowanie i wdrażanie, w ramach krajowych i regionalnych podejść do rozwoju, projektów współpracy w poszczególnych dziedzinach generujących zatrudnienie (rolnictwo, rzemiosło, turystyka, rybołówstwo…), w szczególności na obszarach o wysokim poziomie migracji, a zwłaszcza między krajami Afryki północnej, zachodniej i środkowej ;

e. Rozwijanie i intensyfikacja współpracy trójstronnej pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, krajami Afryki Północnej, Zachodniej i Środkowej;

f. Udzielanie pomocy technicznej migrantom pragnącym rozwijać projekty przedsiębiorcze w swoich krajach pochodzenia, a mianowicie w ramach Centrum Rozwoju Przedsiębiorczości UE-AKP (CDE);

g. Obniżenie – poprzez współpracę z instytucjami bankowymi i towarzystwami ubezpieczeń wzajemnych oraz operatorami transferów – kosztów transferów oszczędności migrantów do ich krajów pochodzenia przy jednoczesnym poszanowaniu prywatnego charakteru przekazów, wzmacnianiu ich potencjału rozwojowego i zapewnianiu jak największej produktywności;

h. Wspieranie tworzenia euro-afrykańskiego forum gospodarczego i biznesowego, aby zachęcać do dzielenia się wiedzą i zasobami, a także zapewniać szczególne potrzeby związane z rozwojem MŚP i eksportem towarów afrykańskich;

i. Wspieranie tworzenia euro-afrykańskiej sieci zawodowej reprezentującej różne dyscypliny i mającej na celu przyczynienie się do rozwoju gospodarczego i społecznego Afryki;

J. Budowanie europejskich i afrykańskich partnerstw, które łączą miasta, gminy, firmy i przemysł;

k. Towarzyszenie organizacjom pozarządowym działającym na rzecz wspólnego rozwoju krajów afrykańskich, a mianowicie w regionach o największej presji migracyjnej;

l. Rozpowszechnianie projektów wspólnego rozwoju obejmujących szlaki migracyjne jako całość – w oparciu o odpowiednie doświadczenia z krajów takich jak Maroko, Mali i Senegal – w celu stworzenia gęstej sieci umożliwiającej łączenie działań geograficznych i tematycznych. 

W sprawie współrozwoju (co-development) zakładano utworzenie instrumentów finansowych takich jak:

a. wspieranie mechanizmów finansowych na rzecz migrantów przebywających legalnie w Europie, mających na celu współfinansowanie ich projektów inwestycyjnych w ich krajach pochodzenia lub udzielanie im gwarancji we współpracy, w stosownych przypadkach, z władzami lokalnymi;

b. Wspieranie wdrażania instrumentów finansowania zbiorowego w zainteresowanych krajach z udziałem migrantów w krajach przyjmujących;

c. Uczestnictwo w funduszach interwencyjnych wspierających rozwój lokalny na obszarach silnie dotkniętych exodusem wsi.

Legalna migracja

Znaczona część planu poświęcona była problematyce legalnej migracji. Państwa strony zobowiązały się w nim do:

Tworzenia programów współpracy w zakresie zarządzania legalną migracją,  w tym:

a. Wzmocnienia służb administracyjnych (ludzkich, prawnych, instytucjonalnych, statystycznych) odpowiedzialnych za migracje w celu umożliwienia im m.in. informowania potencjalnych migrantów o dostępnych kanałach legalnej migracji;

b. Zapewnienia migrantom, przed opuszczeniem ich kraju pochodzenia, szkolenia, które ułatwi ich wprowadzenie do kraju przyjmującego, a także ogólnej wiedzy na temat wartości i języka kraju przyjmującego oraz praw i obowiązków przyznanych im przez prawo;

c. Promowania przyjmowania migrantów w krajach docelowych w celu ułatwienia procesu ich integracji (kursy językowe, kursy orientacyjne itp.);

d. Promowania dostępu regularnych migrantów do mechanizmów kształcenia i szkolenia w krajach docelowych, aby sprzyjać lepszej integracji społeczno-zawodowej;

e. Wspieranie sposobów walki z dyskryminacją;

f. Angażowania się we wspólną refleksję na temat przenoszenia praw migrantów.

Ponadto zakładano przyjęcie środków ułatwiających przepływ pracowników i osób takich jak:

a. ułatwienie i uproszczenie, na zasadzie dwustronnej i dobrowolnej oraz z uwzględnieniem potrzeb rynków pracy, procedur legalnej migracji dla wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych pracowników w celu usprawnienia legalnych kanałów migracji;

b. Poprawa informacji o potrzebach europejskiego i afrykańskiego rynku pracy oraz wymogach wejścia na rynki pracy państw członkowskich UE;

c. Zachęcanie i wspieranie rozwoju mechanizmów pośrednictwa umożliwiających racjonalne zarządzanie „mobilnością zawodową” z uwzględnieniem zgodności podaży z popytem;

d. omówienie uproszczonych procedur dla określonych kategorii osób (studenci, naukowcy, biznesmeni, kupcy, rzemieślnicy, artyści, sportowcy…);

e. Wspieranie realizacji wewnątrzwspólnotowej polityki swobodnego przepływu osób w ramach subregionalnych organizacji integracji gospodarczej, przy jednoczesnym zapewnieniu wystarczających gwarancji przeciwko nielegalnym przepływom i handlowi ludźmi (dokumenty podróży, kontrola graniczna, współpraca policyjna i celna, współpraca na rzecz powrotów osób…) ;

f. Promowanie środków ułatwiających migrację wahadłową i tymczasową między krajami pochodzenia i przeznaczenia, z uwzględnieniem potrzeb rynków pracy;

g. Optymalizacja istniejących umów pomiędzy partnerami w zakresie siły roboczej i zatrudnienia.

Nielegalna imigracja

Jednym z podstawowych problemów globalnych stanowi nielegalna imigracja. Można zaryzykować tezę, że tworzenie płaszczyzny dla rozwoju i legalnej migracji stanowi jeden ze środków ograniczania migracji nielegalnej. W planie działania z Rabatu nielegalnej imigracji poświęcono dedykowany zestaw działań takich jak:

a. Współpraca logistyczna i finansowa na rzecz dobrowolnego powrotu migrantów w krajach tranzytowych;

b. Utworzenie, z poszanowaniem godności ludzkiej i podstawowych praw człowieka, skutecznych systemów readmisji między wszystkimi zainteresowanymi krajami, w szczególności poprzez skuteczne wdrożenie odpowiednich postanowień art. 13 umowy z Kotonu oraz zawarcie umów o readmisji między z jednej strony kraje Afryki Północnej, Zachodniej i Środkowej, az drugiej wspólnota europejska lub jedno z jej państw członkowskich oraz kraje Afryki Północnej, Zachodniej i Środkowej;

c. Wsparcie techniczne i logistyczne w identyfikacji nielegalnych imigrantów;

d. ułatwienie reintegracji nielegalnych imigrantów, którzy wrócili do swojego kraju;

e. Rozpoczęcie kampanii informacyjnych uwrażliwiających potencjalnych imigrantów na ryzyko nielegalnej imigracji;

f. Udostępnienie środków finansowych na wsparcie krajów tranzytu i pochodzenia, które stoją w obliczu sytuacji kryzysowych związanych z nielegalną migracją.

Ponadto uznano za niezbędne wzmocnienie zdolności kontroli granic państwowych krajów tranzytu i wyjazdu poprzez:

a. Doskonalenie szkolenia odpowiednich służb oraz sprzętu wykorzystywanego w transgranicznej współpracy operacyjnej;

b. Współpracę w celu zapewnienia zainteresowanym krajom skomputeryzowanej bazy danych przeznaczonej do skutecznej walki z nielegalną migracją;

c. Współdziałanie w celu wprowadzenia systemu wczesnego ostrzegania, inspirowanego modelem europejskim, w celu umożliwienia natychmiastowego przekazywania sygnałów wstępnych ostrzegających przed potencjalną nielegalną imigracją, a także działaniami organizowanymi przez organizacje przestępcze przemytników.

Kontynuacja założeń procesu z Rabatu oraz ewaluacja rezultatów planu działania została podjęta na II europejsko – afrykańskiej konferencji ministerialnej w Paryżu.